حفظ نقش فرشی با بیش از 500 سال قدمت
فرش اصیل ایرانی در هر نقطۀ کشور با سبک و اصول خود بافته می‌شود. فرش دستباف هر منطقه پیوندی عمیق با تاریخ و جغرافیای آن ناحیه دارد. شهر جوشقان یکی از مهم‌ترین مراکز فرش‌بافی در ایران در طول تاریخ بوده است. صادرات قالی جوشقان به خارج از ایران به قرن دهم قمری برمی‌گردد. از آن زمان، قالی جوشقان شهرتی جهانی دارد. خوشبختانه طرح و نقش این فرش از آن زمان تا به امروز حفظ شده و بر اصالت این بافته افزوده است.
داستان قالی جوشقان از کجا آغاز می‌شود؟
شهر جوشقان در 60کیلومتری شهرستان کاشان و بین دو شهر اصفهان و کاشان قرار دارد. همین جغرافیای ویژه از عوامل مهم تبدیل‌شدن این نقطه به یکی از مراکز مهم فرش‌بافی در ایران است. این شهر که در گذشته نام اصلی آن کوشکان بوده، امروز با اسم جوشقان قالی نیز معرفی می‌شود. در آن روزگاران که اصفهان پایتخت سلسلۀ صفوی شد، کاشان از شهرها و مراکز مهم فرش در ایران بود. آب‌وهوای مناسب و کیفیت بالای پشم بومی این گذرگاه باعث شد تا کارگاه‌های قالی‌بافی شهر جوشقان رونق بگیرد. اما قالی جوشقان در دورۀ صفوی ظاهر نشده و به نظر می‌رسد قدمتی بیشتر از آن دارد.
با توجه به اسناد و کتب تاریخی شاه تهماسب، دومین پادشاه خاندان صفوی، به شاهان هند و عثمانی قالیچه‌های مخمل طلاباف جوشقانی هدیه داده است. به همین دلیل قدمت بافت قالی‌های ابریشمی در جوشقان به قبل از دورۀ صفوی برمی‌گردد. زیرا هدیه‌دادن قالی جوشقانی نفیس در ابتدای دورۀ صفوی بدون هیچ سابقۀ قالی‌بافی در منطقۀ جوشقان ممکن به نظر نمی‌رسد. به‌عقیدۀ برخی پژوهشگران پس از دستور شاه عباس صفوی به تأسیس کارگاه‌های سلطنتی قالی‌بافی در مراکز مهم، کارگاهی در جوشقان هم ایجاد شده است. البته در کارگاه‌های شاهی فرش‌ها از روی نقشه‌های شهری بافته می‌شدند.
هم چنین بخوانید: 6 گونه فرش مدرن
سبک و طرح قالی جوشقان
از نکات مهم دربارۀ قالی جوشقان پایبندی فرش این منطقه به اصول و ساختار اصیل خود است. فرشی که در حال حاضر در جوشقان بافته می‌شود، شباهت بسیار زیادی به نمونه‌های قدیمی این قالی دارد. به همین دلیل تشخیص قالی این منطقه برای بسیاری از افراد راحت است. اما قبل از پرداختن به نقش جوشقانی باید دربارۀ قالی‌های گلدانی سخن گفت.
قالی‌های گلدانی گروه بزرگی از طرح فرش‌های متفاوت بافته‌شده در یک دورۀ خاص‌اند. این فرش‌ها شامل طرح قالی‌های باغی، هراتی، درختی، سرو، بندی و… هستند. برخی پژوهشگران حوزۀ فرش بر این نظرند که فرش طرح بندی متعلق به منطقۀ جوشقان بوده. به باور آنان نقش فرشی که امروز با نام قالی جوشقانی یاد می‌شود، برگرفته از همان طرح بندی گلدانی است.
ویژگی مشترکی که در نقش‌مایۀ قالی جوشقان دیده می‌شود، استفاده از نقش‌های لوزی‌شکل در آن است. از خصوصیات فرش جوشقان طول زیاد قالی نسبت به عرض آن است. همچنین در حاشیۀ این بافته از گل شاه‌عباسی یا طرح‌های گلدار هندسی بهره برده شده است. نقش جوشقانی در گویش محلی با عنوان طرح جنگی نیز نامیده می‌شود. لوزی میانی این قالی به ترنجی شکسته می‌ماند. در گذشته در حاشیۀ فرش جوشقان از طرح‌های هراتی یا ماهی در هم نیز استفاده می‌شده. قالی جوشقانی اصیل شبکه‌ای از نقش‌مایه‌های لوزی تو در تو است. این طرح از جوشقان به کاشان، اراک، تبریز و همدان هم راه پیدا کرده.
بافت و مواد اولیۀ قالی جوشقان
مرغوبیت بالای قالی جوشقان از پشم دست‌ریس محلی به‌کار رفته در آن حاصل شده است. این فرش با الیاف کاملاً طبیعی به‌کاررفته در آن، استحکام و طول عمر بالا به باکیفیت‌ترین فرش‌های دستباف ایرانی بدل شده است. این فرش عموماً با نخ پشمی و گرۀ فارسی بافته می‌شود. در بیشتر بافته‌ها تار قالی پنبه‌ای و پود آن از جنس پشم است. 12 رنگ طبیعی مشترک در بیشتر قالی‌های جوشقان کاربرد دارد.
رنگ‌های یکسانی که در عموم طرح‌ها استفاده شده، سرمه‌ای، گلی و سفید است. آبی، سبز، زرد و قهوه‌ای نیز در برخی از قالی‌های جوشقان به کار می‌رود. سه طرحی که هم‌چنان و تا زمان حاضر در منطقۀ جوشقان بافته می‌شود، نقش‌های جنگلی، کشمیری و خانه‌بندی هستند. نقشۀ جنگی نیز به دلیل سادگی و اصالتش مورد توجه بیشتر بافنده‌های جوشقانی است.
نویسنده: مریم شیخ‌زاده