انسان از ابتدا، باورهایش را در قالب نماد و نشانه‌ها با تزئین ساخته‌های سنگی، چوبی، سفالی و بافته‌ها بیان می‌کرد. دستبافته‌ها شاخص‌ترین نمونه‌ی هنر بومی و کاربردی اقوام بوده که جلوه‌گاهی تصویری از ذهنیات و ذوق هنری بافندگان است. گلیم از جمله کهن‌ترین تولیدات انسانی است. گلیم کرمانجی عرصه‌ای مناسب برای ظهور زیبایی و خلاقیت هنری عشایری بوده است.
اینجا درمورد گلیم قشقایی بخوانید.
کوچ عشایر کرمانج
گلیم کرمانجی و طبیعت
قوم کرمانج شمال خراسان چادرنشینان کردی هستند که به زبان کرمانجی صحبت می‌کنند. آن‌ها از اقوام فعال در آفرینش گلیم‌های دستباف بوده‌اند. گلیم از مهم‌ترین تولیدات خانگی کرمانج‌ها بوده که هنر دست زنان این قوم است. قوم کرمانج به‌دلیل سبک زندگی خاص و پیوند تنگاتنگ با طبیعت، به‌صورت غریزی با تنوع رنگ‌ها و مفهوم زیبایی آشنایی پیدا کرده‌اند. بافندۀ کرمانج بدون نقشه و تنها با یاری ذهنش طرح‌های جانوری، گیاهی، انسانی و هندسی را بر گلیم‌ها تصویر می‌کرد. پرتکرارترین نقشمایه‌ی گلیم کرمانجی نقوش برگرفته از طبیعت است.
سفره کردی
کاربرد گلیم کرمانجی
گلیم کرمانجی کاربردهای مختلفی مانند نگهداری از نان، سفره‌ی ناهار و شام در جشن‌های مذهبی و استفاده برای پختن نان و سفره‌ی آرد داشته است. به همین دلیل به گلیم کرمانجی، «سفره‌ی کردی» هم گفته می‌شود. در گذشته هنگام ورود عروس به چادر این گلیم‌ها را در مقابل پای او پهن می‌کردند که نمادی از خیر و برکت و خوش‌یمنی بوده. سفره‌ی کردی از سازمان یونسکو نشان اصالت گرفته و نشان‌دهنده‌ی زیباترین هنرنمایی‌های زنان کرمانج است. مهارت در بافتن نقوش گلیم برای زنان بخشی از کمالات آن‌ها و به‌نوعی امتیاز ویژه به شمار می‌آمد. هنرمندی زن کرمانج با توصیف و تمجید از بافت زیبا و نقشه‌های دقیق سفره‌هایش مشخص می‌شود.
گلیم‌بافی با دار زمینی
دار در گلیم کرمانجی
تاروپود گلیم کرمانجی اغلب از پشم و گاهی از موی بز، شتر و اسب بافته می‌شود. تمام الیاف گلیم‌ها نیز به‌شکل سنتی و با رنگزاهای طبیعی رنگرزی می‌شده‌اند. گلیم کرمانجی با استفاده از دارهای افقی یا زمینی بافته می‌شود. این دارها ساده و قدیمی‌اند و بیشتر ایلات، عشایر و روستاییان از آن‌ها استفاده می‌کنند. کوچ‌نشین‌ها به‌دلیل آسانی حمل این دارها و امکان نصب سریعشان بیشتر از دیگران دستبافته‌هایشان را با این نوع دار قالی می‌بافند. بافندگی با دار زمینی بسیار دشوارتر از دار عمودی است. این کار به کمر و پشت بافندگان فشار زیادی وارد می‌کند. استفاده‌ی مستمر از این دارها، خمیدگی پشت و درد مفاصل برای زنان بافنده‌ی عشایری به همراه داشته است.
گلیم کرمانجی
نقشمایه‌های گلیم کرمانجی
طرح‌های به‌کاررفته در گلیم کرمانجی همه با خطوط شکسته ترسیم شده‌اند. نقوش منحنی یا گردان در این گلیم استفاده نمی‌شوند. نقشمایه‌های این دستبافته برگرفته از طبیعت و ابزار و وسایل زندگی روزمره است. نقوش انتزاعی و ریزنقش‌های هندسی نیز در گلیم کرمانجی دیده می‌شوند. زندگی ساده و ایلیاتی کرمانج‌ها همراه با حضور دائمی در طبیعت باعث ایجاد منبعی متنوع و چشمگیر از نقشمایه‌ها در ذهن بافندگان شده که هویت گلیم کرمانجی را به زیباترین شکل ساخته‌اند.
نقشمایه‌هایی برگرفته از طبیعت خود به سه گروه تقسیم شده‌اند:
- نقوش جانوری،
- نقوش گیاهی و
- نقوشی که با الهام از پدیده‌های طبیعی ترسیم شده‌اند.
نمونه‌هایی از نقوش جانوری
نقوش جانوری
حیوانات در زندگی روزمره‌ی عشایر کرمانج نقشی اساسی داشته‌اند. به همین دلیل نقش حیوانات مختلفی مانند سگ، بز، خروس، شتر، آهو، قوچ و پروانه در گلیم کرمانجی بسیار زیاد کاربرد داشته است. این نقوش به‌طور واقعی و مستقیم از هر حیوان ترسیم می‌شده‌اند. به این صورت که انتزاعی نبوده و با دیدن هر نقش، حیوانی که در نظر بوده، مشخص می‌شده است.
نمونه‌هایی از نقش درخت
نقوش گیاهی
نقش‌های گیاهی با مفاهیم زندگی، باروری، سرسبزی و طراوت ارتباط دارند. با توجه به وابستگی زندگی عشایری به طبیعت، گیاهان علاوه بر استفاده در خوراک روزمره، از نظر باورهای قومی و نقش نمادین نیز اهمیت ویژه‌ای داشته‌اند. استفاده از نقوش گیاهی در این گلیم گاه صرفاً برای پر کردن فضای گلیم بوده و جنبه‌ای تزئینی داشته است. گاه نیز با تأکید بر گیاهی خاص، اندیشه‌ای ویژه را منتقل می‌کرده است. نقوش گیاهی به‌کاررفته در گلیم کرمانجی، نقش گل، درخت و قاصدک بوده است.
نمونه‌هایی از نقوش پدیده‌های طبیعی
نقوش برگرفته از پدیده‌های طبیعی
وقایع و پدیده‌های طبیعی برای عشایر فراتر از یک پدیده‌ی طبیعی بوده و همواره بار معنایی ویژه و اسطوره‌ای به‌همراه داشته است. بنا به اهمیت هر پدیده در زندگی روزمره، نقش آن نیز در گلیم آورده می‌شده. نقش پدیده‌هایی مانند کوه، چشمه و ستاره در این گلیم وجود دارند. این نقوش یا در شباهت کامل با واقعیت، یا به شکل نمادین و تغییرشکل‌یافته ترسیم شده‌اند.
زن کرمانجی
گلیم کرمانجی تماماً ذهنی‌باف بوده است. ولی ساختاری منظم و یکنواخت دارد. در این نوع گلیم، تفاوت گلیم‌ها در جزئیات آن‌ها مشخص می‌شود. این دستبافته جلوه‌گاهی برای جهان‌بینی عشایری قوم کرمانج بوده که ارتباط تنگاتنگ آن‌ها با طبیعت، منبع الهام و خلاقیت ذهنی بافندگانشان به شمار می‌رفته است. امروزه حتی با تغییر سبک زندگی این قوم و یکجانشین‌شدن آن‌ها، نقوش سنتی گلیم کرمانجی بدون تغییر بافته می‌شود. زنان کرمانج همواره با نقش‌آفرینی در محدوده‌ی فرهنگ سنتی خود، میراث کهن نهفته در پس نقش‌ها را حفظ می‌کنند.